انتشار خبر دستگیری صدها عامل نفوذی در ایران، بار دیگر نگاه افکار عمومی را متوجه مقوله «جاسوسی» کرده است. بااینحال، تصور عمومی از جاسوس هنوز در همان قالبهای سنتی و کلاسیک باقی مانده است: مأمورانی با هویت جعلی، ابزارهای رمزنگاری، تعقیب و مراقبت، و انتقال اسناد محرمانه. این در حالی است که جاسوسی انسانی (HUMINT) در روزگار ما دچار دگرگونیهای عمیق شده و امروز با چهرهای بسیار پیچیدهتر و پنهانتر عمل میکند. سرویسهای اطلاعاتی جهان در حوزه جاسوسی انسانی بر چند اصل کلیدی تمرکز یافتهاند که ماهیت این عرصه را تغییر داده است: – نفوذ عمیق و طولانیمدت جاسوسان امروزی…
همانطور که زیمل پول را نه فقط یک وسیلهٔ مبادله اقتصادی، بلکه شیئی واجد «جان اجتماعی» میدانست که مناسبات انسانی و ساختارهای اجتماعی را دگرگون میکند، مبادلهٔ پیام در شبکههای اجتماعی نیز نقشی فراتر از انتقال معنا ایفا میکند. پیامها در این فضا به کالاهایی بدل میشوند که ارزششان نهتنها در محتوایشان بلکه در قابلیت دیدهشدن، اشتراکگذاری و تأثیرگذاری اجتماعیشان است. پیام، هم «شیء» است و هم «کنش»؛ هم ارزش مصرف ارتباطی دارد و هم ارزش مبادلهای در میدانهای اجتماعی. این وضعیت ما را به مرزهای فلسفی میان «شیء» و «رخداد» میبرد و پرسشی بنیادین پیش میکشد: آیا پیام صرفاً…
جنگ شناختی فقط رسانه نیست. موشک، افشاگری، هشتگ، نوسان دلار، و شایعههای اجتماعی، هرکدام به تنهایی شاید کمهزینه باشند، اما وقتی در یک سناریو کنار هم قرار بگیرند، فشار سنگینی بر ذهن و روان جامعه وارد میکنند.قدرت جنگ شناختی در همین همافزایی است: ضربههای کوچک، اما مهلک در مجموع. در جنگ شناختی، اشباع حسی یک سلاح است. خبرها آنقدر پشتسر هم میآیند که ذهن دیگر توان هیجان یا ترس را از دست میدهد.این بیتفاوتی، هدف طراحان جنگ ادراکی است: مردم خسته شوند و هیچ چیز دیگر برایشان مهم نباشد. پادزهر جنگ شناختی، روایتهای الهامبخش است؛ روایتهایی که هم از گذشته…
در جامعه شبکهای امروز، جایی که قدرت نه صرفاً از مسیر منابع مادی، بلکه از رهگذر تولید معنا و جهتدهی به افکار عمومی اعمال میشود، کنشگر رسانهای به بازیگری سیاسی ـ فرهنگی تمامعیار بدل شده است. قدرت حقیقی در دنیای امروز، توان شکل دادن به افکار انسانهاست و این افکار، بیش از هر چیز، در میدان روایتها و رسانهها ساخته میشود. بنابراین دیگر نمیتوان کنشگر رسانهای را تنها خبرنگار یا تولیدکننده محتوا دانست؛ او طراح ادراک و مهندس افق دید جامعه است. در چنین بستری، مرز کنشگری مسئول در رسانه و کنشگری بیپایبند، به سرچشمه معنایی بستگی دارد که از…
آنچه این روزها تجربه میکنیم، صرفاً «جنگ کلاسیک» یا حتی «نبرد رسانهای» نیست؛ بلکه با یک عملیات روانی چندلایه، مهندسیشده و طولانیمدت روبهرو هستیم که تقابل نظامی آشکار، تنها یکی از ابزارهای آن است، نه تمام ماجرا. برای درک مختصات این سناریو، سه سطح درهمتنیده را باید همزمان دید: ۱. سطح راهبردی: معماری ادراک هدف اصلی طراحان، بازآفرینی حس فروپاشی حتمی در ذهن مخاطبان داخلی و خارجی است؛ ساخت تصویری از «نظمی که در آستانه فروپاشی است». به همین دلیل، از هر رویداد سخت—موشکباران، ترور، حمله سایبری—بهمثابه سندی برای اثبات این روایت استفاده میکنند. جنگ، صرفاً نمایشی مهیب است تا…
شهریور ۱۳۹۱ مطلبی نوشتم با تیتر: آیا مسئولین فیلترینگ، امنیت ملی را دچار مخاطره کردهاند؟ مطلبی که در سایت گرداب(مرکز بررسی جرائم سازمان یافته سایبری سپاه) نیز منتشر شد، ولی توسط کارگروه فیلترینگ دستور حذفش داده شد. بعد از حدود ۱۳ سال، کمی بازنویسیاش کردم. … یک: جرمانگاری یا تهدید امنیتی؟ مطابق ماده ۲۵ قانون جرائم رایانهای، «انتشار یا در دسترس قراردادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای» جرم تلقی میشود که برخی با تفسیر موسع از آن فیلترینگ را هم ذیل دسترسی غیر مجاز قرار میدهند.» جاین سیاست قضایی که در توسط کارگروه تعیین مصادیق محتوای…
تمیم البرغوثی پیامی منتشر کرده است که اگرچه در قالب یک تحلیل جنگی نوشته شده، اما بهوضوح فراتر از تحلیل است: این پیام، یک مانیفست تمدنی است؛ صدایی از قلب جغرافیای دردمند فلسطین که اکنون به عقلانیتی در تراز ژئوپلیتیک جهانی تبدیل شده است. برخلاف تحلیلهای روزمرهای که در آنها از شکست یا پیروزیهای تاکتیکی سخن گفته میشود، البرغوثی تصویری ترسیم میکند از یک نبرد نهایی، یک رویارویی صفر و یکی که پایان آن، نه صرفاً تعیینکننده سرنوشت فلسطین، بلکه تعیینکننده آینده کل منطقه است. او میگوید: آزادی کامل ممکن است؛ بهشرط آنکه برخی از ما، برخی دیگر را تنها…
در سال ٢٠٢١ گفتم که «آزادی کامل ممکن است». سپس، زمانی که این جنگ در سال ٢٠٢٣ آغاز شد، اعلام کردم که روند آن آغاز شده است. و اکنون میگویم که آزادی نزدیک شده و فرصت ایران برای پیروزی—اگر برخی از ما برخی دیگر را تنها نگذارند—بیش از شانس اسرائیل است؛ حتی اگر ایالات متحده از آن حمایت کند. چند دقیقه صبوری کنید، آنچه را میگویم، خودتان قضاوت کنید. نخست آنکه، این جنگ نیازمند پایداری است و ایران از این منظر توانمندتر از اسرائیل است. ایران از نظر وسعت سرزمینی و جمعیت، بزرگتر است و فشار نظامی بر آن، منجر…
در مواجهه با بحرانها، سیاست رسانهای نظامهای سیاسی معمولاً میان دو رویکرد قرار میگیرد: شفافیت کامل یا انسداد کامل. در جمهوری اسلامی نیز این دوگانه در سالهای اخیر بهطور جدی تجربه شده است: یا از بازتاب وقایع جلوگیری شده، یا در موارد معدودی، برخی پوششها بهصورت مدیریتشده و محدود انجام گرفته است. اما به نظر میرسد این وضعیت میانه، که نه شفاف است و نه قاطعانه مسکوت، بیشترین آسیب را به اعتماد عمومی وارد کرده است. برای تبیین این مسئله، میتوان دو الگوی متفاوت را مقایسه کرد: الگوی رسانهای حماس، با همهٔ نقدهای موجود، در حوزهٔ نبرد رسانهای بسیار فعال…
گزارشی که اخیراً پریزاد نوبخت در بیبیسی فارسی منتشر کرد، صرفاً یک خبر نبود؛ یک آینه بود. آینهای از تفاوتی بنیادین در مواجههٔ رسانهای دو طرف ماجرا. در این گزارش، بهروشنی دیده میشود که چگونه رژیم صهیونیستی در نخستین ساعات پس از حمله موشکی ایران، با سرعت و دقت، روایت خودش را فعال کرد: 📸 تصاویر باکیفیت، 🎙 حضور آزادانه خبرنگاران، 🎤 اظهارنظر سریع مقامات، 📰 پوشش همزمان رسانههای معتبر جهانی. در نقطه مقابل، حادثهای مشابه در بیمارستان فارابی کرمانشاه، نه تصویر روشنی داشت، نه روایت منسجمی، نه بازتابی جهانی. چند عکس تیره از تلفنهای همراه مردم، و خبری که…
در بسیاری از موارد، میان «عملیات روانی» و «جنگ روایتها» خلط صورت میگیرد؛ در حالی که این دو، با وجود برخی شباهتهای سطحی، در ماهیت، ابزار و کارکرد تفاوتهای بنیادینی دارند. عملیات روانی بهمعنای بهرهگیری از شگردهایی مانند شایعهسازی، تهدید، القای ترس یا ناامیدی است و معمولاً در پی اثرگذاری مقطعی و تاکتیکی بر مخاطب خاص است. اما جنگ روایتها بهمعنای ساخت و تثبیت یک داستان منسجم و باورپذیر است؛ روایتی که بتواند حوادث را معنا دهد، قهرمان و ضدقهرمان خلق کند، گذشته را تفسیر نماید و آینده را جهتدار سازد. تفاوت اساسی اینجاست که عملیات روانی همچون شلیک لحظهای…
رژیم صهیونیستی، با دقت و سرعت، در حال شکلدادن به روایتی خاص از حملهٔ ایران است: روایتی که هدف آن، نه صرفاً جلب ترحم، بلکه تغییر قضاوت مخاطب منطقهای و بینالمللی درباره مشروعیت پاسخ ایران است. در این روایت، ایران نه یک کنشگر دفاعی، بلکه کشوری بیمحابا و بیتوجه به غیرنظامیان تصویر میشود. اجزای این تصویرسازی، بسیار حسابشده انتخاب شدهاند: ▫️ مسجدی که ترکش خورده؛ ▫️ مهدکودک یا مدرسهای که گفته میشود آسیب دیده؛ ▫️ عروسی که با لباس سفید، به حاشیه بزرگراه گریخته. اینها تصادفی نیست. اینها المانهای کلاسیک در روایت جنگ علیه غیرنظامیاناند؛ دقیقاً همان چیزهایی که افکار…
کاربران فضای مجازی، نه از سر بیتفاوتی، بلکه در واکنش به اشباع اطلاعاتی و فرسایش اعتماد رسانهای، بسیاری از کانالهای دریافت پیام را بیصدا کردهاند یا به زودی خواهند کرد. در هفتهها و روزهای پیشِ رو، این وضعیت احتمالاً تشدید خواهد شد: کاربران با بار شناختی مضاعف مواجه خواهند بود؛ سیلی از دادهها، بدون امکان تفکیک میان واقعیت و جعل. نه به منابع رسمی اطمینان کامل وجود خواهد داشت، و نه به روایتهای موازی. در کنار این وضعیت، باید در نظر گرفت که دسترسی به اینترنت نیز ممکن است با محدودیتهای شدیدتری، مثل همین چند روز، روبهرو شود، که خود…
در نبردی که میان ایران و رژیم صهیونیستی آغاز شده، میدان جنگ دیگر فقط مرزها و آسمانها نیست. این یک جنگ ترکیبی است؛ بخشی از آن در ذهن و روان ما جریان دارد. اگر این درگیری ادامهدار شود – که چندان هم دور از انتظار نیست – میزان تابآوری ما در برابر اخبار، استرسها، شایعات، ترسها، دلهرهها و فرسایش روانی، نقشی حیاتی در حفظ انسجام اجتماعی و امنیت ملی ایفا خواهد کرد. تابآوری صرفاً صبوری نیست؛ مهارتی است که باید آموخت، انتخابی است که باید آگاهانه انجام داد و ضرورتی است که نمیتوان از آن چشم پوشید. برای تقویت تابآوری…
مصرف مداوم، پرشتاب و بیهدف اخبار، لزوماً به معنای بهروز بودن یا برخورداری از سواد رسانهای نیست. در عصر اشباع اطلاعات، غرق شدن در جریان پرحجم دادهها بدون غربالگری تحلیلی، نه تنها به افزایش آگاهی منجر نمیشود، بلکه میتواند به اختلال در نظام اولویتبندی ذهنی و کاهش قدرت تصمیمگیری منجر گردد؛ پدیدهای که از آن با عنوان «آشفتگی شناختی» یاد میشود. در وضعیت جنگ روایتها و بمباران خبری، مهارت اصلی نه در مصرف بیشتر، بلکه در انتخاب هوشمندانه، تحلیل دقیق و زمانبندی صحیح برای مواجهه با اطلاعات است. خواندن خبر، نیازمند فاصلهگذاری راهبردی، حساسیت تحلیلی، و تکیه بر منابع معتبر…
موضوعات وبلاگ
- تأمّلات و تحمّلات (۱۴۹)
- رسانه و ارتباطات (۶۵)
- زنان و خانواده (۲۷)
- فرهنگ و جامعه (۵۱)